Türkiye’de demiryollarını kullanan bir yabancı olarak, TCDD’nin tarife ve yolcu bilgi sistemlerinin Batı Avrupa standartlarına göre farklılıkları –daha doğrusu noksanlıkları- hemen gözüme çarpıyor.
Türkiye, geniş bir coğrafyada kurulmuş olmasına rağmen, yolcu trenlerinin çok yoğun olduğu söylenemez. Bazı güzergahlarda sadece günde bir, hatta haftanın sadece bazı günleri tren seferi bulunmakta.Yani, trenle yolculuk edenlerin sayısı da, büyüklüğüyle karşılaştırıldığında oldukça düşük.
Neden böyle olduğunu anlamak için, bir yolcunun temel ihtiyaçlarını düşünelim:
- Online veya basılı tarifleri kullanarak seyahatini planlama imkanı
- Tren biletini online veya ofislerden alma kolaylığı
- Seyahatte gecikmeler yaşanmaması
- İstasyonda ve online olarak kalkış ve gecikmelere dair bilgi alabilme
- Çalışma veya başka durumlardan dolayı tren seferlerinde oluşabilecek geçici bir değişikliğin önceden bildirilmesi
- Planlı değişikliklerin yeterince önceden bildirilmesi
Türkiye’deki durumu gelin birlikte tek tek inceleyelim:
Seyahat Planlama
2014 baharında hayata geçirilen online bilet sistemi, seyahat planlamayı bir nebze kolaylaştırdı. Ancak hala bilet alabilmek için bir mücadele vermek gerekiyor. İnternet sitesi hem Türkçe, hem de İngilizce hizmet veriyor, dolayısıyla yabancılar genellikle İngilizce’yi seçerek giriyor, elbette standart İngilizce klavyeyi kullanarak. Bu karşınıza çıkan ilk zorluk, çünkü İngilizce klavyelerde olmayan harfler için bir çözüm yok. Örneğin İzmir’den Ankara’ya gitmek istedim. “From” alanına “Izmir”, “To” alanına “Ankara” yazdığımda Türkçe bir mesaj çıkıyor: “BinişİstasyonunuSeçiniz”. (Eğer İngilizce’yi seçmişsem, hata mesajlarının İngilizce olması gerekmez mi?). Başka bir deyişle, site “Izmir”i kalkış istasyonu olarak kabul etmiyor. Belki kalkış istasyonu “Alsancak”tır. Onu deneyelim. Hayır, sonuç aynı. Sonunda anlıyorum ki, problem alfabe ile ilgili. İstasyon “İzmir (Alsancak)” olarak yazılmalı, “İ” harfi kullanılmalı, “I” değil.
Sonunda trenimi seçmeyi başarıyorum. Ekranda kalkış, varış saatleri ve seyahat süresi bulunmakta. Peki arada hangi duraklarda duracağını bilmek istiyorsam? Bir arkadaşım aynı trene binmek istiyorsa örneğin? Evet, tren ismine tıklarsam, tüm saatler yeni bir ekranda karşıma çıkıyormuş. Ancak bu şekilde ulaşabileceğim hiçbir yerde yazmıyor, bunu denemeler yaparken yanlışlıkla farkediyorum.
Tabii tüm bunlar çok zamanımı alıyor. Basılı bir tarife çok işime yarardı doğrusu. Ne yazık ki, TCDD tarifelerini basmıyor. Pek çok Batı Avrupa ülkesinde tüm ana hat tarifeleri basılır. Ayrıca yerel veya bölgesel tren tarifelerine de pdf veya online olarak erişilir. Örneğin, küçük bir ülke olan Slovenya’da tüm tarifelere web sitelerinden ulaşılabilmekte. Bu tarifeler sadece kalıcı bir değişiklik olduğunda güncellenir. TCDD’nin benzer şekilde tarifeleri yayınlaması çok zor olmasa gerek.
Bilet Satınalma
Yukarıda belirtildiği gibi, TCDD’nin yeni online bilet sistemi, internet üzerinden bilet alımını mümkün kılıyor, ve biletinizi basabileceğiniz gibi, bilgisayar veya cep telefonunuzda saklayabiliyorsunuz. Bilet kontrolünde, yanında el terminali taşıyan görevliye QR kodunu okutturmanız yeterli oluyor. Bu önemli bir gelişme.
İstasyonlarda bilet alımı ise hala çok yavaş ve karmaşık bir süreç. Bilet alabilmek için isminizle birlikte cep telefonu veya email adresini vermeniz gerekiyor. Bilet üzerinde de isminiz çıkıyor. Neden bu bilgiye ihtiyaç var? TCDD, Jeff Hawken’ın İzmir Mavi ile Alsancak’tan Ankara’ya şu tarihte gittiği bilgisini ne yapacak? Bunun, gişelerde işlemleri daha da yavaşlatmak dışında bir işe yaramadığını düşünüyorum.
Zamanında Kalkış/Varış
Belki Türkiye’de yüksek standartlar bekleyerek biraz naif davranıyorum, ancak hem tarifeler, hem de bunlara uyum konusunda söyleyeceklerim var.
Tüm trenler içinde en iyi tarife ve uyum hızlı trenlerde sağlanmakta. Bu tarifelerin bile, altyapı ve araçların kapasitelerini zorlayan hedef sürelere göre hazırlandığını düşünüyorum. Örneğin Ankara’dan Pendik’e 3 saat 30 dakika olarak ilan edilen sefer süresi hemen değiştirildi, zaten mevcut altyapıda, hız limitlerini geçmeden bu süreye ulaşmanın yolu yoktu. Konya’dan Ankara’ya yaptığım bir seyahatte, trenin uzun süre 250 km/s hızın üzerine çıkmasına rağmen varış saatine ancak yetişebildiğini gördüm. Sanırım tarife sıkışık, ve makinistler, bunlara uyabilmek için hız sınırlarını zorluyorlar. 2004’de Bilecik yakınlarında yaşanan ölümcül kazayı unutmamak gerekiyor.
Diğer bazı tren tarifelerinde ise mantıksızlıklar var. Örneğin, İzmir’den Uşak’a giden hat deniz seviyesinden 900 metre yükseğe tırmanıyor. Dik eğimler ve dönüşler nedeniyle trenlerin hızı bazen 30 km/s’in altına düşmek zorunda. Oysa tarifelerdeki sefer süreleri iniş ve çıkış için neredeyse aynı. Bu yüzden İzmir’den çıkan İzmir Mavi, her defasında tarifeye göre 45-60 dakika geç kalıyor. Ve bu hat, TCDD ağının büyük bir kısmında olduğu gibi tek hat olduğu için, aksi yönde gelen trenleri etkiliyor. Bu sorun sadece dağlık kısımlarla sınırlı değil. Afyon-Konya arası genellikle düz, ancak Konya Mavi her iki yönde de yaklaşık 45 dakika geç kalıyor. Basitçe, tarifeler gerçek hayattaki kısıtlar dikkate alınmadan hazırlanmış görüntüsü veriyor.
Bu soruna bir başka örnek de Toros Ekspresi ile Çukurova Mavi tarifesi. Tarifeye göre iki tren Karaisalıbucağı ile Hacıkırarası arasındaki tek hatta karşı karşıya gelmesi lazım. Dolayısıyla her defasında trenlerden birisi geciktirilerek sorun çözülüyor. Sorunu herkes biliyor, ama tarifeyi düzeltmek için kimse çaba sarfetmiyor.
Gerçek Zamanlı Bilgiler
TCDD’nin elinde, tüm anahat yolcu trenlerini takip ettiği bir takip sistemi bulunuyor. Tren veya istasyon personeli laptop veya masaüstü bilgisayarlarını kullanarak gerçek zamanlı bilgileri sisteme giriyor. Dolayısıyla, internet erişimine ve sisteme giriş yetkisine sahip herhangi bir TCDD ofisi hem yük, hem de yolcu trenlerinin gerçek zamanlı olarak nerede olduklarını görebiliyor. TCDD, bunları yolcularına da sağlayacağı bir hizmet olarak görmüyor, bunları “gizli” bilgi olarak tutuyor. Oysa Avrupa’daki pek çok demiryolları trenlerin nerede olduğuna dair ayrıntılı bilgiler sunuyor ve bu bilgileri, internet ve cep telefonu üzerinde program geliştirenlerin erişimine açıyor. İşte Avrupa’dan bazı örnekler: Macaristan, Slovakya, Almanya, İngiltere.
TCDD’nin 2013 Faaliyet Raporu’nda, YHT’ler dışında, zamanında kalkış ve varışla ilgili hiçbir istatistiğe rastlamadım.
Geliştirilmesi gereken konulara bir örnek de, İzmir’deki İzban hattında “bir sonraki tren” bilgisi. Bazı trenlerin sistemde bulunmadığından olsa gerek, tabelada bir sonraki tren için “10 dakika” yazarken, 2 dakika sonra bir tren gelebiliyor.
Tren zamanında kalkış/varış bilgisinin toplanması ve hem TCDD içiyle, hem de dışarı ile paylaşılması, performans geliştirmek için çok güçlü bir araç olacaktır. YHT seferleri dışında tüm Türkiye’de günde 28 uzun mesafe tren seferi yapılmaktadır. Trenlerin nerede oldukları takip edildiğine göre, zamanında kalkış/varış istatistiklerinin çıkarılması çok kolay olacaktır. Bu bilgi hem faaliyet raporlarında yıllık olarak, hem de istasyonlarda daha sıklıkla paylaşılabilir. Bu hem planlama ve operasyondaki sorunlu yerlerin ortaya çıkmasını sağlayacak –bir başka deyişle yöneticilerin performansı iyileştirmek için nerelere odaklanması gerektiğini gösterecek-, hem de sonuçları iyileştiren personelin işinden gurur duymasını ve iş tatminini sağlayacaktır.
Geçici Tarife Değişiklikleri
Zaman zaman, hat üzerindeki çalışmalardan dolayı tarifelerin değiştirilmesi gerekebilir. Bunlar bazen birkaç günlük olabilse de, çoğu zaman ise uzun haftalara yayılan çalışmalardır. Her durumda bir süre öncesinden planlanmış olması gerekir. Bu çalışmaların başlama zamanı, süresi ve sonuçları, haftalar öncesinden, hem istasyonlarda, hem de internette duyurulmalıdır. Elbette, bilet alırken de, bu değişiklikler görülebilmelidir. TCDD web sitesinde bu tür çalışmalardan etkilenen tüm trenlerin haftalar öncesinden, kolaylıkla görülebildiği bir bölüm açılmasını öneriyorum. Bazen TCDD websitesinde bu tür bilgiler ilan ediliyor, ancak diğer durumlarda sadece çıkış istasyonunda bir ilan görülüyor. Oysa rezervasyon sisteminde o sefer bloke, yani sistemde iptal bilgisi bulunmakta.
Kalıcı Tarife Değişiklikleri
Avrupa Birliği’nde, yıllık hazırlanan tarifelerdeki değişiklik tarihi kanunla belirlenmiştir. Tüm AB üyeleri buna uymak zorundadır. Bu sayede, hizmetlerdeki herhangi bir ana değişiklik Aralık ayında, ara değişiklikler de Haziran ayında yapılır. Planlama için 12 ayı aşkın bir süre olduğundan önceden bilgi vermek ve aylar öncesinden yeni tarifeleri hazırlamak mümkün olur. Örneğin, Alman Demiryolları’nın sitesinde 14 Aralık 2014’ten itibaren yapılacak değişiklikler şimdiden yer almakta. Böylece yolcular neredeyse iki ay öncesinden trenlerindeki değişiklikleri öğreniyorlar. TCDD’nin de yolcuların yeterince önceden bilgilendirilmesini önemseyerek böyle bir sisteme doğru ilerlediğini görmek isterim.
Sonuç
TCDD’nin yolcu trenlerine ilişkin sistemleriyle ilgili güzel şeyler de var, ancak bazı esaslı problemler olduğu da açık. Bir demiryolu operasyon planlama uzmanı olarak, TCDD’deki tarife planlama ve operasyon sorunlarını görmek beni üzüyor. Evet, çok şey iyileştirildi, ama görülen o ki, daha yapacak çok şey var.
Çeviri: Onur Uysal
Kapak Fotoğrafı: Senem Uysal ©
Kategoriler:Yolcu Taşımacılığı
Rail Turkey Tr 