TCDD’nin yeniden yapılandırılmasına ilişkin detaylar belirginleşmeye başladı.

Çok Geçtiğimiz sene sonunda başlayan ve Tübitak’a bağlı Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE) işbirliği ile yürütülen demiryollarının yeniden yapılandırılması çalışmalarının detayları ortaya çıkmaya başladı.

İşte çalışmalar bu şekilde sonuçlanırsa hayata geçecek değişiklikler:

Kamu iktisadi teşebbüsünden ticari şirkete

Geçtiğimiz yıllarda TCDD’nin yeniden yapılandırılmasına yönelik bir dizi adım atılmış, yolcu ve yük taşımacılığı birimleri TCDD Taşımacılık AŞ altında, mühendislik, müşavirlik ve varlık yönetimi birimleri ise TCDD Teknik altında birleştirilmişti. Geçtiğimiz sene de TCDD’nin üretim alanındaki üç iştiraki, Tüdemsaş, Tülomsaş ve Tüvasaş, Türasaş çatısı altında bir araya geldiler.

Hazırlıkları devam eden çalışmada, TCDD’nin Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT) statüsü kaldırılarak ticaret kanunlarına tabi bir şirkete dönüşmesi öngörülüyor.

Ticari yarar ön plana çıkacak

KİT’ler, büyük organizasyon ve yatırım gerektiren alanlarda kurulan, sermayesinin tamamı devlete ait olan ve kamu yararı gözetilerek faaliyet gösteren iktisadi kurumlar.

Bir anonim şirkete dönüşecek TCDD’nin önceliği, ticari olarak faaliyetlerine devam edebilmesi olacak. Halen kamu yararı da gözetilerek oluşturulan yük ve yolcu tarifelerinin yeniden düzenlenmesi gündeme gelebilir.

Yeni şirketler yatırım ve satın almalarda da daha serbest hareket edebilecek. Şirketlerin Devlet İhale Kanunu’ndan muaf olması bekleniyor. Öte yandan, hızlı tren hattı gibi büyük altyapı yatırımlarının ticari bir şirket tarafından gerçekleştirilmesi pek mümkün gözükmüyor, muhtemelen Ulaştırma Bakanlığı bünyesinde yürütülmeye devam edecek.

Bir holding, 4 şirket

Halen Türkiye demiryolu altyapısından sorumlu kuruluş TCDD. Yük ve yolcu taşımalarını gerçekleştiren TCDD Taşımacılık, demiryolu araçlarının üretim ve bakımını yapan TÜRASAŞ, mühendislik ve müşavirlik hizmetleri yapan TCDD Teknik, TCDD’nin iştirakleri arasında.

Yeni düzenleme aynen kabul edilirse, altyapı yönetimi için yeni bir anonim şirket kurulacak. Böylece altyapı şirketi ile tren operatörü arasındaki dikey ilişki kalkmış olacak, aynı holding çatısı altındaki farklı firmalar haline gelecekler.

Yolcu ile yük ayrılabilir

Orta vadeli planlar arasında ise taşımacılık şirketinin yolcu ve lojistik olarak ikiye ayrılması bulunuyor. Pek çok ülkede serbestleşme sürecinde hayata geçirilen bu uygulama devlet desteğinin devam edebildiği yolcu tarafının lojistik tarafından tümüyle ayrılmasını sağlıyor. Bu ise yük tarafında devlet operatörünün özel operatörlerle doğrudan rekabete girmesi anlamına gelecek.

Bu ayrışma, bir yandan her şirketin kendi önceliklerine odaklanmasını sağlarken, öte yandan, pandemi döneminde olduğu gibi, bir tarafta ihtiyaç azalırken diğerinde arttığında, kaynakların yeniden organize edilmesinin önünde bir engele dönüşebilir.

Banliyö AŞ de gündemde

Marmaray ve Başkentray’ı işleten, İzban’ın ise ortağı olan TCDD’nin, bu yapılanma sonrasında yolcu şirketi iştiraki olarak ayrı bir banliyö şirketi kurması da masada. Mevcut üç işletmenin yanı sıra, yapımı devam eden Gaziray, geçen sene imzaları atılan Afyonray da bu yeni şirketin kontrolüne girebilir. Ayrıca Kayseri ve Balıkesir için de banliyö projeleri bulunuyor.

Hizmetler için yeni şirket

Orta vadede kurulabilecek bir başka firma daha gündemde: Hizmet AŞ. Detayları açıklanmasa da, hem yük, hem de yolcu tarafında, tüm operatörlere terminal ve bakım hizmeti verecek bir şirket olması kuvvetle muhtemel. Bu şekilde bir firmanın kurulması, yolcu ve yük tren operatörlerinin sadece taşımacılık hizmetine odaklanmasını sağlayabilir, aynı terminalde aynı hizmeti veren çok sayıda ekip ihtiyacını ortadan kaldırabilir.

Personel politikası değişiyor

TCDD’de önemli bir değişim de personel yapısında olacak. Halen TCDD ve iştiraklerinde, kadrolu memur, sözleşmeli memur, kadrolu işçi ve geçici işçi gibi dört farklı statü bulunuyor. TCDD ve iştiraklerinde çalışan toplam 26 binden fazla personelin yarısından fazlası kadrolu veya sözleşmeli memur statüsünde.

Yapılan sunumda TCDD bünyesindeki şirketlerin yeni personel alımlarının sadece 4857 sayılı İş Kanunu’na göre yapılacağı belirtiliyor. Memur kadrosundaki personele, bundan sonra nasıl devam etmek istediklerine karar vermeleri için bir süre verilmesi planlanıyor.

Yeni şirketlerin, ihtiyaç duyduğu kritik ekipleri oluşturabilmek için memur kadrosundaki çalışanlara İş Kanunu çerçevesinde yeni pozisyonlar ve yeni sosyal haklar önermesi olası. Kendi isteğiyle bunu kabul edecek personelin geçmiş hakları korunarak geçiş yapması, kabul etmeyenlerin ise eğer hizmet yılı dolmuşsa emekliliğe teşvik edilmesi, kalanların ise başka kamu kurumlarına nakil edilmesi, önceki benzer örneklerde yapılagelen uygulama.

Memuriyetten vazgeçmek kolay değil

TCDD’nin deneyimli teknik kadrolara ihtiyacı var. Teknik bilgisi ve deneyimi yüksek personeli korumak isteyecek, ancak muhtemelen bu ekipleri oluştururken, İş Kanunu’na göre çalışmayı kabul etmiş kişilere öncelik vermek isteyecektir.

Ancak TCDD ve iştiraklerinde halen memur statüsünde yaklaşık 14.500 personel bulunuyor. Bunların yarısından fazlası 46 yaş üstü ve üçte ikisi 20 yıldan uzun süredir kurumda çalışıyor. Memur kadrosundan vazgeçmeleri kolay bir karar olmayacak.

Bu açmaz ilk özel operatörlerin kuruluşu sırasında da ortaya çıkmıştı. Özel operatörler TCDD’den yetişmiş demiryolu personeli transfer etmeye çalışmışlar, cazip görünen teklifler sunmuşlar, ancak emekli ya da emeklilik hakkı kazanmış personelin dışındakiler özel sektöre geçmekte tereddüt etmişti.

THY modeli gözde

Hemen herkesin hem fikir olduğu nokta, TCDD’nin ve genel olarak demiryollarının durumunun beklentilerin gerisinde olması. Demiryolunun GSYİH’e katkısı Türkiye’de 2002-2018 arasında on binde 19. Bu oran İspanya’da 47, Almanya’da 127, Rusya’da ise 294. Türkiye’de rakamın 2005’te on binde 27’den 2018’de 11’e düştüğünü de belirtmek lazım.

Tren-km başına gelirde TCDD Almanya, Fransa, İspanya ve İtalya gibi ülkelerin hayli altında iken, tren-km başına giderde İtalya ve Almanya’nın üstünde yer alıyor.

Kurum içi yapılan anketlerde, çalışanların beşte biri organizasyonun baştan ele alınması gerektiğini, beşte ikisi ise geliştirilmesi gerektiğini belirtiyor.

Son 9 yılda giderek artan, 2014’ten bu yana her sene yaklaşık 4 milyar TL’ye ulaşan zarar da önemli bir soru işareti. Yapılan projeksiyonda, bir dönüşüm hayata geçirilmezse 2030’da yıllık zararın 7,7 milyar TL’ye ulaşabileceği ifade ediliyor.

Havayollarındaki düzenlemeler sonrası ticari olarak büyük atılım gösteren THY ise hemen tüm değerlendirmelerde örnek olarak gösteriliyor. Bir marka haline gelmiş, uluslararası firmalarla rekabet eden, borsada talep gören, kar edebilen THY’nin, TCDD reformu için de rol model olarak alındığı anlaşılıyor.

Hedef 2022

Habertürk’ten Olcay Aydilek’in bu konuya ilişkin haberinde yer alan plana göre, mevzuat çalışmaları 2021’in ilk yarısında tamamlanacak, yıl sonuna kadar yasalaşacak ve 2022’nin ilk yarısında bu mevzuata uygun olarak şirketler kurulacak. Bu tarihler, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın KİT reformu takvimiyle de uyumlu. Planlar gerçekleşirse, önümüzdeki birkaç sene demiryollarında büyük bir değişime tanıklık edeceğiz.

Kapak fotoğrafı: Onur Uysal ©