Ulaştırma Bakanı, demiryolunun yolcu tarafında da serbestleşmenin önümüzdeki sene ile başlayacağını duyurdu. Peki özel yolcu trenlerini raylarda görmeye başlayacak mıyız?

Demiryolunda devlet tekelinin kalkmasından bu yana 4, özel trenlerin işlemeye başlamasından bu yana 3 yıl geçti. İki özel operatör yük taşımalarına başladı, ancak yolcu tarafında herhangi bir değişiklik olmadı. Ulaştırma Bakanı yolcu tarafında 2021’i işaret etti, seneye yolcu tarafında da serbestleşmenin başlayacağını duyurdu.

Peki neler değişecek, bizi önümüzdeki senelerde neler bekliyor? İşte önümüzdeki seneden itibaren yaşanacak muhtemel gelişmeler:

Sübvansiyonlar herkese verilebilecek

Yolcu trenlerinin toplam geliri, yani bilet satışlarından elde edilen gelir, toplam giderlerini karşılamıyor. Devlet, bu kamu hizmetinin yapılabilmesi için, bugüne kadar sistemi sübvanse etti. Bu yıla kadar sadece TCDD/TCDD Taşımacılık’a verilen sübvansiyonlar, 2021’den itibaren herkese verilebilecek. Devlet, devam etmesini istediği her hat için ihale açacak, operatörlerinden hangisi en az sübvansiyonla bu hizmeti yerine getirebilirse onunla anlaşacak.

YHT hariç tüm hatlar ihaleye çıkabilir

Halen Türkiye’de çalışan tüm yolcu trenleri sübvanse ediliyor. Türkiye demiryollarının vitrini olan, büyük yatırım yapılan YHT hatlarının özel sektöre açılması şimdilik beklenmiyor. Ancak bölgesel ve ana hat trenlerinin bir kısmı ya da hepsi için ihaleye çıkılabilir. Bunlar arasında Mersin-Adana, İzmir-Denizli, Halkalı-Kapıkule, Pendik-Adapazarı gibi yoğun hatlar var.

İlk tren en erken 2022’de

Demiryollarında planlar bir önceki yılın son çeyreğinde tamamlanıyor. Önümüzdeki sene kamu destekli yolcu treni ihaleleri yapılsa bile, bu 2022’nin trenleri için olacak. Diğer bir deyişle, raylarda özel yolcu trenlerini en erken 2022’de görebileceğiz.

Yolcu trenlerinde kar garanti

3 sene önce yük taşımaya başlayan özel tren operatörlerinin karlılık konusunda zorlandığı biliniyor. Çünkü özel operatörler, hem TCDD Taşımacılık ile rekabet etmek zorunda, hem de karayolu ile. Ancak yolcuda durum farklı. Devlet, bilet gelirleriyle masraflarınız arasındaki farkı, belirli bir kar oranını da sağlayarak karşılamayı taahhüt ediyor. Yani hesaplarınızı doğru yaptıysanız, yolcu trenlerinde zarar etme ihtimali yok.

Tren reklamları artacak

Yolcu trenlerinde özel sektörün dahil olması, daha lüks tren setlerinin kullanılması, restoran hizmetinin geliştirilmesi, bölgesel hatlarda da online bilet alınması, koltuk rezervasyonu yapılması, business/ekonomi sınıfı oluşturulması vb hizmet çeşitlendirmesi sağlayabilir. Ancak en büyük farkın, pazarlamada ortaya çıkması bekleniyor. Özel sektörün girmesi durumunda sosyal medyada, televizyonda ve sokaklarda tren reklamı göreceğimiz kesin.

En önemli konu güven

Özel sektörün yolcu tren işletmeciliğine girmesi durumunda güvenliğin temini en kritik konu olacak. Yük operatörleri, piyasadaki emekliliğe hak kazanmış makinistlerin hemen hepsini topladılar. Yeni operatörlerin TCDD Taşımacılık’ta çalışan makinistleri kendine çekmesi kolay değil, mecburen yeni mezun makinistlere yönelecekler. TCDDT, yeni makinistleri eskilerin yanında yetiştiriyor. Özel sektör bunu yapmakta zorlanabilir. En ufak bir kaza, sektöre yeni giren firma hakkında soru işaretleri oluşmasına yol açabilir. Çorlu ve Ankara kazalarından sonra kimsenin büyük bir kazaya tahammülü yok.

Özel sektör karlı hatlara odaklanır

3 sene önce iki özel operatör çalışmaya başladığında demiryolunun en karlı ve yoğun taşımalarını aldılar. Özel sektör de yolcu tarafında aynı şeyi yapması, Adana-Mersin gibi gün boyu aralıksız sefer yapılan ve trenlerin dolup taştığı hatlara odaklanması bekleniyor. Bu durumda TCDD Taşımacılık’ın zararının daha da artması şaşırtıcı olmayacak.

Özel sektör demiryolunu tanımıyor

Yüke göre avantajlarına rağmen, önümüzdeki sene özel sektörün demiryolunu doldurması beklenmiyor. Çünkü yolcu taşımacılığında öne çıkan firmalar, ağırlıklı olarak otobüs firmaları, demiryolu sektörüne hayli yabancı. Yük tarafında özel operatörlüğe soyunan firmalar demiryoluna aşinaydı, yolcu tarafında hiçbir firmanın trenlere ilişkin bir deneyimi yok.

TCDDT’den destek istenebilir

Yük tarafında ilk özel operatörlerin ihtiyaç duyduğu lokomotif ve vagonlar TCDD Taşımacılık’tan kiralanmıştı. Özel bir operatör ihaleyi kazansa bile, birkaç ay içinde yolcu tren seti temin etmesi kolay değil. İhaleyi kazanan yolcu seti temini için yüzünü TCDDT’ye dönebilir.

Turistik hatlar sübvanse edilmiyor

Turistik Doğu Ekspresi ile asıl amacı ulaşım değil seyahat olan trenlerle tanışmıştık. Bu trenler az sayıda istasyonda duruyor, bazı istasyonlarda lokal geziler organize ediliyor. Bilet fiyatları benzerlerinin hayli üstünde, çünkü sübvanse edilmiyor. Sayısının 5’e çıkması hedefleniyor. Van Gölü, Diyarbakır/Midyat, Pamukkale gibi yöreler öne çıkabilir. Özel sektörün ise sübvanse edilmeyen bu hatlara girmesi beklenmiyor. En azından ilk senelerde.

Kapak fotoğrafı: Onur Uysal ©